زندگینامه: شهید رئیسعلی دلواری‌ (۱۲۶۱-۱۲۹۴)

رئیسعلی فرزند رییس محمد در سال ۱۲۶۱ شمسی در دهستانی از توابع بوشهر به دنیا آمد. وی در عصر مشروطیت، جوانی ۲۴ ساله، بلند همت، شجاع، در صدق و صفا کم مانند و در حب وطن و توکل به خدا، ضرب المثل بود.

اگرچه سواد و معلومات کافی نداشت، اما پاکی و سرشت و صفات حمیده او زبانزد اطرافیان بود.

دلوار زادگاه و محل فرمانروایی «رییسعلی دلواری‌» است که در کشاکش جنگ اول جهانی و در حمله انگلیسی‌ها به بوشهر، رشادت بسیاری از خود نشان داد و به شهادت رسید. رییسعلی بعد از اینکه قوای انگلیس بوشهر را به تصرف خود درآوردند، به مقابله با تجاوزگران پرداخت و شکست‏های سنگینی بر آنان وارد کرد.

پس از اشغال بوشهر در رمضان سال ۱۳۳۳ قمری، نیروهای انگلیسی قصد تصرف دلوار را کردند محلی که پیش از آن، چند بار سربازان انگلیسی به آنجا یورش برده و هر بار طعم تلخ شکست را چشیده بودند. رییسعلی همراه با یاران خود، علیه اشغالگران وارد نبرد شد و نیروهای متجاوز را که قریب به ۵ هزار نفر بودند، تار و مار کرد. قیام مردم تنگستان روی هم ۷ سال به طول انجامید.

مردم مبارز جنوب ایران در ۲ قرن اخیر چندین بار با استعمارگران درگیر شده‌اند، اما قیام رییسعلی دلواری‌ در خلال جنگ اول جهانی نقطه عطفی در مبارزات مردم جنوب به شمار می‌رود. نظامیان انگلیسی پس از آنکه در ۱۷ مرداد سال ۱۲۹۴ بوشهر را اشغال کردند، در ۲۲ همین ماه‌، با چندین ناو جنگی و صد‌ها سرباز هندی و انگلیسی به منطقه تنگستان یورش بردند.

رییسعلی دلواری، هنگام مبارزه با دشمنان در ۱۲ شهریور ۱۲۹۴ شمسی برابر با ۲۳ شوال ۱۳۳۳ قمری در سن ۳۳ سالگی، از پشت سر هدف گلوله یکی از همراهان خائنش قرار گرفت و به شهادت رسید، اما نهضتی که او در جنوب ایران به راه انداخت تا سال‌ها مایه وحشت انگلیسی‌ها بود.

 
به همین دلیل سالروز شهید شدن ایشان در تقویم به نام روز ملی مبارزه با استعمار نامگذاری شده است.

نهضت جنوب ایران به جلوداری رئیس علی دلواری و همراهی و همگامی سران قبایل تنگستان،بوشهر، دشتی و دشتستان از جمله: زایر خضرخان اهرمی، شیخ حسین خان چاه کوتاهی، خالوحسین بردخونی، غضنفر السلطنه برازجانی و پشتیبانی آزادگانی چون : سیّد محمّد رضا کازرونی و میرزا علی کازرونی در جریان جنگ بین الملل اوّل، نقطه عطفی در تاریخ مبارزات مردم جنوب ایران بشمار می رود.